سیتوژنتیک چیست؟

سیتوژنتیک چیست؟ شاخه ای از ژنتیک است که با مطالعه ساختار و ترکیب کروموزومی یک سلول مرتبط است، که شامل آنالیز روتین کروموزومهای G-Band شده و سایر تکنیکهای بندینگ و نیز سیتوژنتیک مولکولی شامل FISH و CGH است.

– آسیب های ژنتیکی در تومورها عموماً به دو صورت دیده می شوند:

  1. تغییر در توالی DNA شامل تغییر در جفت های بازی و یا قطعات کوچک DNA
  2. تغییرات کروموزومی: که در سیتوژنتیک سرطان بحث می شود!

– تغییرات سیتوژنتیکی مانند تغییر در تعداد کروموزومها یا ساختمان کروموزومها، شاه علامتهای سرطان هستند، به ویژه در مراحل دیرس تر و بدخیم تر یا مهاجم تر تکامل تومور. این تغییرات ژنتیکی معلوم کننده آن هستند که از عناصر مهم پیشرفت سرطان، نقایصی در ژنهای دخیل در حفظ انسجام و پایداری کروموزومی و تخمین جور شدن صحیح میتوزی است.

چگونه این تغییرات سیتوژنتیک یا ناهنجاریها کروموزومی را تشخیص می دهند؟

با استفاده از یک سری تکنیکهای خاص، کروموزومها را باند کرده و رنگ آمیزی می کنند. در اثر واکنش رنگهای معین مثل رنگهای هیستوکیمیکال، مثل گیمسا، با محلهای مخصوص بروی کروموزوم باندها یا نوارهایی تولید می شوند که وضعیت آنها در هر کروموزوم متفاوت است، لذا با استفاده از این روش کروموزومهای مختلف را از همدیگر تشخیص می دهند!

مراحل تکوین سیتوژنتیک سرطان!

1- در سال 1960 فقط یک سرطان یعنی لوسمی میلوئید مزمن (CML) که از ناهنجاریهای کروموزومی ناشی می شود، کاملاً مشخص شده بود!

2- در سال 1970 با کشف یا معرفی روش بندینگ بیش از 30 بیماری لئوبلاستیک مرتبط با ناهنجاریهای کروموزومی مشخص شده بود.

در سال 1980 نقصههای کروموزومی در بیشتر سرطانها یافت شده هر سرطان با یک ضایعه ی کروموزومی مخصوص توأم می باشد.

  1. با به کار بردن روشهای بیولوژی مولکولی جدید، منجر به این نتیجه گردید که یک ناهنجاری کروموزومی ممکن است همراه با تعداد گوناگونی از نئوپلاسمها باشد. درست مثل وقتیکه یک اونکوژن بخصوص می تواند در تعداد گوناگونی سرطانهای انسانی فعال شود.
  2. اکنون بیش از 70 نوع نئوپلاسم در انسان شناخته شده که واجد بیش از 40 اختلال کروموزمی متداول شامل: اندام جابجائی ها، حذف، دو برابر شدن، واژگونی و یا کروموزوم سه تایی بودند.

نکته: در تومورها چندین ناهنجاری کروموزومی را در کنار هم داریم!

تعیین ناهنجاریهای کروموزومی می تواند در تشخیص بیماری و طبقه بندی بیماریها به عنوان عامل تخمین پیش آگهی عمل کند.

نقایص کروموزومی ثابت معیار مهمی جهت تعیین پیش آگهی یک نئوپلاسم خاص می باشد.

بعضی از اختلالات کروموزومی در بیماریهای مربوطه وجه اشتراک دارند.

سوال: کدام کروموزومها دچار ناهنجاری می شوند؟

کروموزومهایی که بطور غیرتصادفی در سلولهای سرطانی ساختمان جدیدی یافته اند، شامل تعدادی ژن هستند که با متابولیسم و سنتز اسیدهای نوکلئیک رابطه اساسی دارند. مثلا 9 تا از کروموزومها که در بیماران سرطانی تحت تأثیر قرار گرفته اند واجدژنهایی بودند که تنظیم کننده متابولیسم کربوهیدرات می باشند.

کروموزوم 1 یکی از متداولترین کروموزومهای متأثر در سرطان انسانی است! شامل 5 ژن که کننده عمل متابولیک اسید نوکلئیک می باشد. کروموزوم شماره 9 سه ژن و 14 و 16 و 21 هر کدام 2 ژن از این نوع را دارند.

امروز تعدادی از نقشهای تغییرات کروموزومی در سرطانهای مختلف مشخص شده است!

– مثل جابجایی کروموزوم 9 و 22 در CML

– حذف یکی از کروموزومهای جفت 22 (مونوزومی 22) در منژیوما

– جابجایی قطعات کروموزومهای 14 و 8 در لنفوم بورکیت.

 – تر یزومی کروموزومهای 1 و 8 و حالتی که در کروموزوم 17 بیماران مبتلا به اوسیدی مختلف، لنفومها و بیماریهای میلوپرولیفراتیو دیده می شود.

– تومورها به صورت غیرتخصصی دو دسته اند.

تومورتوپر

لوکمی

– در تومورهای توپر شایع ترین تغییر کروموزومی به صورت حذف دیده می شود.

– در لوسمی ها و لنفومها جابجائی دو طرفه بیشتر دیده می شود.

شایع ترین نقصهای کروموزومی عبارتند از: حذف شدن قسمتهای مخصوص باندنیگ و یا جابجائی بین 2 کروموزوم- در حالت اخیر، یک شکستکی در یک موضع بخصوص و ثابت کروموزوم دهنده صورت می گیرد، در صورتیکه موضع شکستن و اتصال مجدد در کروموزوم گیرنده تغییر پذیر است.

ممکن است با شیوع کمتری دوباره سازی شده و حالتهای تری زومی بوجود آید.

پس موانع شکستن کروموزوم، در نقاط کروموزومی ویژه ای قرار دارند!

مثلاً کروموزم 11 با 13 نقطه شکست، کروموزوم 5 با 11، کروموزوم 1 با 9 کروموزوم 3 با 8 کروموزوم 9 با کروموزوم 8 و 17 با 6 کروموزوم 22 با 5 و کروموزوم 6 با 4 نقطه شکست دیده شده. به استثنا کروموزوم 19 و کروموزوم جنسی بقیه کروموزومها سه یا کمتر نقطه شکست دارند.

– تعدادی از سرطانها در ناهنجاریهای ثابت کروموزومی مشاهده می شوند! مثل حذف باند 13P از کروموزوم 11 در تومور ویلیامز.

نکته: تومورهای خوش خیم مثل لیپوم با تغییرات کروموزومی متداول اختصاصی همراه نیستند.

نکته: ناهنجاریهای کروموزومی در سرطانهای متداول، یعنی با منشا بافت پوششی ( کارسینوما ) شامل سرطان پستان، ریه، روده بزرگ، پوستات و مثانه اغلب متعدد و پیچیده بوده و تغییرات کاریوتایپی در مقایسه با سارکوم و لوکمی اختصاصی نیستند!!!

نکته: تغییرات ژنومی سرطان زا همیشه با حذف و یا جابجائی قطعات کروموزومی ظاهر نمی شوند.

سئوال: آیا ناهنجاریهای کروموزومی مشاهده شده اولیه، عامل بوجود اورنده تومور هستند؟ و یا یک علت ثانویه هستند که بعداً ظاهر می شوند؟

– پی آمد بیولوژیک این ناهنجاریها چیست؟

برخی از نقصهای کروموزومی افراد را برای پیشرفت سرطان مستعد می کنند و تعداد دیگری بصورت مستقیم تری در پیشرفت بیماری اثر دارند.

بعنوان مثال حذف 11P13، که در بسیاری از بیماران مبتلا به تومور ویلیامز دیده می شود، خود باالنفسه برای القاء بیماری مهم نیست، چرا که فقط 40% بیماران واجد این ناهنجاری، به نئوپلاسم مبتلا هستند.

– افراد زیادی واجد ناهنجاری مادرزادی هستند که به خوبی با نقایص کروموزومی ارتباط دارند. این افراد در معرض خطر بالاتری برای بروز سرطان هستند که از نظر کروموزومی غیرطبیعی می باشند.

– حذف های کروموزومی معین، ترانسفورماسیونها و تریزومهابطورمشخص با شکل مخصوص از سرطان همراه هستند. اینها ناهنجاریهای کروموزومی غیرتصادفی نامیده می شوند.

اما تغییر در پلوئیدی سلول، با انواع مختلفی از تومورها در حالتهای پیشرفته ترشان می باشند و ممکن است بصورت تصادفی و بدون اینکه الگوی مشخصی در تعداد کروموزومها با تومور مربوطه همراه باشد اتفاق افتد.

منبع: http://genomic.mihanblog.com/post/3

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *